Arterial gipertenziya (qon bosimini oshishi) - bu sistolik qon bosimi darajasini 140 mm sim. ust.teng va undan katta, va/yoki diastolik qon bosimi darajasini  90 mm sim. ust.teng va undan katta boʻlishi bilan tavsiflanadi.

Qon bosimini meʼyorda boʻlishida ovqatlanishning ahamiyati juda muhim, chunki osh tuzini,  toʻyingan yogʻlari koʻp ovqatlarni ortiqcha isteʼmol qilish qon bosimini oshishiga va oxir-oqibat arterial gipertoniya (hafaqon) kasalligini rivojlanishiga sabab boʻladi. Sotiladigan tayyor oziq-ovqat mahsulotlarida tuz, transyogʻlar va shakarni qon tomirlarida oʻzgarishlar keltirib chiqarishi isbotlangan.

Qon bosimining yuqori boʻlishi insult, infarkt, yurak ishemik kasalligi, surunkali yurak yetishmovchiligi va buyrak kasalliklari xavfini oshiradi. Qon bosimi yuqori inson sogʻlom ovqatlanish tavsiyalariga rioya qilmasa, qon bosimini pasaytiruvchi dori-vositalar dozasi va miqdori oshib boraveradi.

Ovqatlanishning asosiy tamoyillari:

Tuz. Tuz isteʼmolini sutkada 2,5–3 g gacha kamaytirish kerak (tepasiz yarim choy qoshiq). Tayyor ovqatga qoʻshimcha tuz solish kerak emas yoki ovqatga boshqa taʼm va maza beradigan ziravorlar qoʻshish tavsiya etilmaydi. Osh tuzidagi natriy moddasi tanada  suv yigʻilishiga sabab boʻladi, shu tufayli arterial qon bosim koʻrsatgichlari koʻtariladi.

          Osh tuzi qoʻyidagi tayyor mahsulotlarda koʻp miqdorda boʻladi:

• qayta ishlangan goʻshtlar (kolbasa, sosiskalar),
• pishloq,
• konservalangan sabzavotlar (tuzlamalar),
• tuzlangan baliq,
• soya sousi,
• chips, tuzli quritilgan non (suxarik), shoʻr kreker, shoʻr bodroq kabilar,
• tez tayyorlanadigan shoʻrvalar,
• tez tayyorlanadigan taomlar - fastfud (shaurma, pissa, burgerlar).

Maʼlumki, oʻsimlik mahsulotlarida koʻp miqdorda kaliy moddasi mavjud, u osh tuzi tarkibidagi natriy moddasiga qarama-qarshi chiqib, qon bosimini pasayishiga olib keladi. Shuning uchun, kuniga kamida 400 gramm meva va sabzavotlarni isteʼmol qilish maqsadga muvofiqdir.

Qoʻyidagi oziq-ovqat mahsulotlarida kaliy moddasi eng koʻp saqlanadi:

• quritilgan mevalar (turshak, mayiz)
• dukakklilar
• pechkada terisi bilan pishirilgan kartoshka,
• mevalar
• kungaboqar pistasi

Tarkibida magniy moddasini saqlovchi mahsulotlarni (meva, sabzavot, yongʻoqlar, butun donli yormalar – grechka va suli yormalari) isteʼmol qilish xam qon bosimini meʼyorda ushlab turilishiga sabab boʻladi.

Oqsil manbai sifatida yogʻ darajasi kam sut mahsulotlari, 2-5%li tvorog, tuxum oqi, baliq va yogʻsiz xamda terisiz parranda goʻshti ishlatilishi lozim. Bundan tashqari, oʻsimlik oqsillarini (dukkaklilar, yasmiq, yongʻoq, karam, ismaloq, brokkoli va boshqalar) xam isteʼmol qilish muhimdir.

Tez hazm boʻladigan oddiy uglevodlarni kamroq (turli xil shirinliklar, qandolat mahsulotlari va hokazo), uzoq hazm boʻluvchi foydali murakkab uglevodlarni (masalan, butun donlilar va boshqalar), aksincha koʻproq isteʼmol qilish tavsiya qilinadi.

Toʻyingan yogʻlar (hayvon yogʻlari, transyogʻlar) isteʼmolini kamaytirish va poli- (zigʻir moyi, kungaboqar moyi, zaytun moyi) hamda monotoʻyinmagan yogʻlarni saqlovchi (sedana moyi, zaytun moyi, bodom moyi) isteʼmolini esa, aksincha oshirish.

Har kuni xom hoʻlmeva, rezavorlar va sabzavotlar isteʼmol qilish, ular inson tanasini ozuqa tolalari bilan taʼminlaydi. Ularni butun donli mahsulotlar (butun donli bugʻdoy uni, javdar uni, arpa uni, suli, devzira guruchi, grechka va boshqalar) orqali ham qabul qilish mumkin.

Butun donli mahsulotlarning, mevalar va sabzavotlarning (ayniqsa pishirilmagan holda)  kunlik isteʼmoli organizmni ozuqa tolalari bilan, fitonutriyentlar bilan taʼminlanishini yaxshilaydi va yogʻlar hamda uglevodlar almashinuvini nazoratini osonlashtiradi.  

Antioksidant sifatida, vitaminlarga boy mahsulotlarni isteʼmol qilish xam qon bosimi darajasiga taʼsir qiladi: S vitamini (naʼmatak, smorodina, sitrus mevalar), R vitamini (smorodina va boshqalar), Ye vitamini (butun donlilar, oʻsimlik moylarlari) va beta-karotin (toʻq sariq meva va sabzavotlar).

Kuniga 3-4-marta ovqatlanish orasida tez-tez, qisqa muddatda va kichik hajmda  ovqatlanishga rioya qilish kerak. Kechki ovqatni uxlashga yotishdan 3 soatdan oldin isteʼmol qilish lozim. Ovqatni pishirish usullaridan pechda yoki bugʻda pishirish, shuningdek, dimlash afzalroq. Sabzavotlar yangi salatlar yoki termik ishlov berilgan shaklda boʻlishi mumkin.

Oziq-ovqat mahsulotlarida osh tuzi (natriy moddasi) miqdori

1-guruh – osh tuzi (natriy moddasi) koʻp miqdorda boʻlgan mahsulotlar (100 gr ga 1,75 gr dan ortiq)

• Tuzlamalar
• Bulyon kubiklari
• Konservalangan goʻsht mahsulotlari, baliq konservalari
• Konservalangan sabzavotlar
• Yarim tayyor mahsulotlar (chuchvara, manti, cheburek)
• Bekon, sosiska, kolbasa (qayta ishlangan goʻsht)
• Soya sousi
• Qattiq pishloqlar
• Tuzlangan baliq, baliq ikrasi
• Pomidor sharbati (qadoqlangan)
• Mayonez, xantal

2 guruh - osh tuzi (natriy moddasi) oʻrtacha miqdorda boʻlgan mahsulotlar (100 gr mahsulotda 0,3-1,75 gr)

• Non mahsulotlari
• Yumshoq pishloqlar
• Yangi dengiz mahsulotlari (baliq, midiya, kalmar)
• Goʻsht (mol goʻshti, tovuq, kurka, quyon goʻshti)
• Sariyogʻ, margarin
• Sut mahsulotlari (kefir, qatiq, fermentlangan pishirilgan sut, tvorog)

3 guruh - osh tuzi (natriy moddasi) kam miqdorda boʻlgan mahsulotla (100 gr uchun 0,3 gr dan kam)

• Tuxum
• Yangi va muzlatilgan sabzavotlar
• Yangi va muzlatilgan mevalar
• Butun donli yormalar
• Oʻsimlik moylari (kungaboqar, zigʻir, zaytun yogʻlari)
• Ziravorlar (sarimsoq, zanjabil, lavr, zira, chinnigul)

Arterial gipertenziyada parhez uchun oziq-ovqat toʻplami