Артериал гипертензия (қон босимини ошиши) - бу систолик қон босими даражасини 140 мм сим. уст.тенг ва ундан катта, ва/ёки диастолик қон босими даражасини  90 мм сим. уст.тенг ва ундан катта бўлиши билан тавсифланади.

Қон босимини меъёрда бўлишида овқатланишнинг аҳамияти жуда муҳим, чунки ош тузини,  тўйинган ёғлари кўп овқатларни ортиқча истеъмол қилиш қон босимини ошишига ва охир-оқибат артериал гипертония (ҳафақон) касаллигини ривожланишига сабаб бўлади. Сотиладиган тайёр озиқ-овқат маҳсулотларида туз, трансёғлар ва шакарни қон томирларида ўзгаришлар келтириб чиқариши исботланган.

Қон босимининг юқори бўлиши инсульт, инфаркт, юрак ишемик касаллиги, сурункали юрак етишмовчилиги ва буйрак касалликлари хавфини оширади. Қон босими юқори инсон соғлом овқатланиш тавсияларига риоя қилмаса, қон босимини пасайтирувчи дори-воситалар дозаси ва миқдори ошиб бораверади.

Овқатланишнинг асосий тамойиллари:

Туз. Туз истеъмолини суткада 2,5–3 г гача камайтириш керак (тепасиз ярим чой қошиқ). Тайёр овқатга қўшимча туз солиш керак эмас ёки овқатга бошқа таъм ва маза берадиган зираворлар қўшиш тавсия этилмайди. Ош тузидаги натрий моддаси танада  сув йиғилишига сабаб бўлади, шу туфайли артериал қон босим кўрсатгичлари кўтарилади.

          Ош тузи қўйидаги тайёр маҳсулотларда кўп миқдорда бўлади:

• қайта ишланган гўштлар (колбаса, сосискалар),
• пишлоқ,
• консерваланган сабзавотлар (тузламалар),
• тузланган балиқ,
• соя соуси,
• чипс, тузли қуритилган нон (сухарик), шўр крекер, шўр бодроқ кабилар,
• тез тайёрланадиган шўрвалар,
• тез тайёрланадиган таомлар - фастфуд (шаурма, пицца, бургерлар).

Маълумки, ўсимлик маҳсулотларида кўп миқдорда калий моддаси мавжуд, у ош тузи таркибидаги натрий моддасига қарама-қарши чиқиб, қон босимини пасайишига олиб келади. Шунинг учун, кунига камида 400 грамм мева ва сабзавотларни истеъмол қилиш мақсадга мувофиқдир.

Қўйидаги озиқ-овқат маҳсулотларида калий моддаси энг кўп сақланади:

• қуритилган мевалар (туршак, майиз)
• дукакклилар
• печкада териси билан пиширилган картошка,
• мевалар
• кунгабоқар пистаси

Таркибида магний моддасини сақловчи маҳсулотларни (мева, сабзавот, ёнғоқлар, бутун донли ёрмалар – гречка ва сули ёрмалари) истеъмол қилиш хам қон босимини меъёрда ушлаб турилишига сабаб бўлади.

Оқсил манбаи сифатида ёғ даражаси кам сут маҳсулотлари, 2-5%ли творог, тухум оқи, балиқ ва ёғсиз хамда терисиз парранда гўшти ишлатилиши лозим. Бундан ташқари, ўсимлик оқсилларини (дуккаклилар, ясмиқ, ёнғоқ, карам, исмалоқ, брокколи ва бошқалар) хам истеъмол қилиш муҳимдир.

Тез ҳазм бўладиган оддий углеводларни камроқ (турли хил ширинликлар, қандолат маҳсулотлари ва ҳоказо), узоқ ҳазм бўлувчи фойдали мураккаб углеводларни (масалан, бутун донлилар ва бошқалар), аксинча кўпроқ истеъмол қилиш тавсия қилинади.

Тўйинган ёғлар (ҳайвон ёғлари, трансёғлар) истеъмолини камайтириш ва поли- (зиғир мойи, кунгабоқар мойи, зайтун мойи) ҳамда монотўйинмаган ёғларни сақловчи (седана мойи, зайтун мойи, бодом мойи) истеъмолини эса, аксинча ошириш.

Ҳар куни хом ҳўлмева, резаворлар ва сабзавотлар истеъмол қилиш, улар инсон танасини озуқа толалари билан таъминлайди. Уларни бутун донли маҳсулотлар (бутун донли буғдой уни, жавдар уни, арпа уни, сули, девзира гуручи, гречка ва бошқалар) орқали ҳам қабул қилиш мумкин.

Бутун донли маҳсулотларнинг, мевалар ва сабзавотларнинг (айниқса пиширилмаган ҳолда)  кунлик истеъмоли организмни озуқа толалари билан, фитонутриентлар билан таъминланишини яхшилайди ва ёғлар ҳамда углеводлар алмашинувини назоратини осонлаштиради.  

Антиоксидант сифатида, витаминларга бой маҳсулотларни истеъмол қилиш хам қон босими даражасига таъсир қилади: С витамини (наъматак, смородина, цитрус мевалар), Р витамини (смородина ва бошқалар), Е витамини (бутун донлилар, ўсимлик мойларлари) ва бета-каротин (тўқ сариқ мева ва сабзавотлар).

Кунига 3-4 марта овқатланиш орасида тез-тез, қисқa муддатда ва кичик ҳажмда  овқатланишга риоя қилиш керак. Кечки овқатни ухлашга ётишдан 3 соатдан олдин истеъмол қилиш лозим. Овқатни пишириш усулларидан печда ёки буғда пишириш, шунингдек, димлаш афзалроқ. Сабзавотлар янги салатлар ёки термик ишлов берилган шаклда бўлиши мумкин.

Озиқ-овқат маҳсулотларида ош тузи (натрий моддаси) миқдори

1-гуруҳ – ош тузи (натрий моддаси) кўп миқдорда бўлган маҳсулотлар (100 гр га 1,75 гр дан ортиқ)

• Тузламалар
• Бульон кубиклари
• Консерваланган гўшт маҳсулотлари, балиқ консервалари
• Консерваланган сабзавотлар
• Ярим тайёр маҳсулотлар (чучвара, манти, чебурек)
• Бекон, сосиска, колбаса (қайта ишланган гўшт)
• Соя соуси
• Қаттиқ пишлоқлар
• Тузланган балиқ, балиқ икраси
• Помидор шарбати (қадоқланган)
• Майонез, хантал

2 гуруҳ - ош тузи (натрий моддаси) ўртача миқдорда бўлган маҳсулотлар (100 гр маҳсулотда 0,3-1,75 гр)

• Нон маҳсулотлари
• Юмшоқ пишлоқлар
• Янги денгиз маҳсулотлари (балиқ, мидия, кальмар)
• Гўшт (мол гўшти, товуқ, курка, қуён гўшти)
• Сариёғ, маргарин
• Сут маҳсулотлари (кефир, қатиқ, ферментланган пиширилган сут, творог)

3 гуруҳ - ош тузи (натрий моддаси) кам миқдорда бўлган маҳсулотла (100 гр учун 0,3 гр дан кам)

• Тухум
• Янги ва музлатилган сабзавотлар
• Янги ва музлатилган мевалар
• Бутун донли ёрмалар
• Ўсимлик мойлари (кунгабоқар, зиғир, зайтун ёғлари)
• Зираворлар (саримсоқ, занжабил, лавр, зира, чиннигул)

Артериал гипертензияда парҳез учун озиқ-овқат тўплами