Ruwxıy salamatlıq túsinigi

Ruwxıy salamatlıq - bul adamlarǵa turmıstaǵı stressli jaǵdaylardı jeńip ótiw, óz potencialın júzege shıǵarıw, tabıslı oqıw hám islew, sonday-aq, jámietlik turmısqa úles qosıw imkaniyatın beretuǵın ruwxıy abadanlıq jaǵdayı bolıp tabıladı. Bwl salamatlıq hám abadanlıqtıń ajıralmas quram bólegi bolıp, biziń jeke hám jámáátlik qarar qabıl etiw, múnásibetler quriw hám jasap atırǵan dúnyamızdı qáliplestiriw qábiletlerimiz tiykarında jatadı. Ruwxıy salamatlıq - insannıń tiykarǵı huqıqlarınan biri. Bunnan tısqarı, ol jeke, sociallıq hám ekonomikalıq rawajlanıw ushın da júdá áhmietli.

Ruwxıy salamatlıq tek ǵana ruwxıy keselliklerdiń joqlıǵı menen sheklenbeydi. Ol hár bir adam ushın individual bolǵan úzliksiz process bolıp, adam hár qıylı dárejedegi quramalılıqqa ie faktorlar menen duslasadı hám hár qıylı dárejede stresske ushıraydı, bul bolsa hár bir adam ushın sociallıq hám klinikalıq jaqtan hár qıylı nátiyjelerge alıp keledi.

Ruwxıy salamatlıq buzılıwları - ruwxıy kesellikler, hár túrli psixosotsial mayrıwlıqlar hám de sezilerli dárejede azap, funkcional buzılıwlar yamasa ózine zıyan jetkeriw qáwpi menen baylanıslı bolǵan basqa ruwxıy patologiyalıq jaǵdaylardı óz ishine alatuǵın uluwma túsinik. Ádette, ruwxiy salamatlıq buzılıwına iye shaxslar tómenirek ruwxiy abadanlıq dárejesin bastan keshiredi, biraq bunnan ayırmashılıqlar da boliwi múmkin.
Ruwxıy salamatlıq determinantları
Pútkil ómir dawamında kóplegen individual, sociallıq hám sistemalı determinantlar biziń ruwxıy salamatlıǵımızdı qorǵawı yamasa kerisinshe, onı ázzilestiriwi hám ruwxıy salamatlıq procesindegi ornımızdı ózgertiwi múmkin.
Hár qıylı individual psixologiyalıq hám biologiyalıq faktorlar, máselen, seziw kónlikpeleri, psixoaktiv zatlardı qabıl etiw hám genetikalıq ózgeshelikler adamdı ruwxıy salamatlıq buzılıwlarına beyimlestiriwi múmkin. Sociallıq, ekonomikalıq, geosiyasiy hám ekologiyalıq qolaysız sharayatlar, sonıń ishinde, kámbaǵallıq, zorlıq, teńsizlik hám qolaysız sociallıq jaǵdaylar ruwxıy kesellikler rawajlanıw qáwpin arttıradı.

Qáwip faktorları turmıstıń barlıq basqıshlarında payda bolıwı múmkin, biraq olardıń ishinde insan rawajlanıwı ushın eń áhmietli bolǵan dáwirlerde júz beretuǵınları ásirese kúshli unamsız tásir kórsetedi. Máselen, qatań tárbiya hám fizikalıq jazalawlar balalardıń ruwxıy salamatlıǵın hálsiretedi, mekteptegi zorlıq bolsa ruwxıy salamatlıq buzılıwlarınıń rawajlanıwınıń tiykarǵı qáwip faktorlarınan biri bolıp esaplanadı.

Tap sol sıyaqlı, pútkil ómir dawamında payda bolatuǵın qorǵanıw faktorları ruwxıy turaqlılıqtı kúsheytedi. Buǵan biziń sociallıq hám emocionallıq kónlikpelerimiz, unamlı sociallıq tájiriybeler, sapalı bilimlendiriw, múnásip jumıs, qáwipsiz máhállede jasaw, jámietlik awızbirshilik hám basqalar kiredi.

Qáwip hám qorǵaw faktorlarınıń tásiri hár qıylı bolıwı múmkin. Máselen, jergilikli dárejedegi qáwipler ayırım shaxslar, shańaraqlar hám jergilikli jámáátler ushın qáwipti arttıradı. Ekonomikalıq krizisler, keselliklerdiń tarqalıwı, gumanitar krizisler, májbúriy kóshiriwler hám klimat krizisi sıyaqlı global qáwipler bolsa pútkil xalıqqa tásir etedi.

Ayırım faktordıń tásirin anıq boljaw qıyın. Kópshilikte belgili bir qáwip faktorı bolsa da, psixikalıq kesellik rawajlanbawı múmkin, biraq basqa adamlar hesh qanday belgili qáwip faktorlarisiz de psixikalıq buzılıwlarǵa ushırawı múmkin. Sogan qaramastan, ruwxiy salamatlıq determinantlarınıń quramalı óz ara tásiri oni kúsheytiwi yaki ázziletiwi múmkin.

Ruwxıy salamatlıqtı bekkemlew hám ruwxıy buzılıwlardıń aldın alıw

Ruwxıy salamatlıqtı bekkemlew hám ruwxıy buzılıwlardıń aldın alıw boyınsha ilajlar jeke, sociallıq hám sistemalı determinantlardı anıqlaw hám qáwip-qáterlerdi azaytıw, ruwxıy turaqlılıqtı arttırıw hám ruwxıy salamatlıq ushın qolaylı ortalıq jaratıw arqalı ámelge asırıladı. Bul ilajlar ayırım shaxslarga, belgili toparlarga yaki pútkil xalıq ushin mólsherlengen boliwi múmkin.

Kóbinese bunday ilajlar densawlıqtı saqlaw tarawınan tısqarıda da ámelge asırılıwı talap etiledi, sonıń ushın bilimlendiriw, miynet, ádillik, transport, qorshaǵan ortalıq, turaq jay hám sociallıq támiynat tarawların qamtıp alıwshı kompleksli qatnas zárúr. Densawlıqtı saqlaw tarawı bolsa bul jumısqa ruwxıy salamatlıqtı bekkemlew hám buzılıwlardıń aldın alıw boyınsha ilajlardı medicinalıq xızmetlerge qosıw hám basqa tarawlar menen birge islesiwdi jolǵa qoyıw arqalı úles qosadı.

Suicidtiń aldın alıw - turaqlı rawajlanıw maqsetlerinde belgilengen global tiykarǵı wazıypalardan biri. Óz janına qastıyanlıq etiwdiń aldın alıw boyınsha sezilerli jetiskenliklerge óz janına qastıyanlıq etiw qurallarına kiriwdi sheklew, ǴXQda bunday jaǵdaylardı juwapkershilikli sáwlelendiriw, óspirimlerge sociallıq hám emocionallıq kónlikpelerdi úyretiw hám erte basqıshlarda ilajlar kóriw arqalı erisiw múmkin. Ásirese, qáwipli pesticidlerdi qadaǵan etiw eń nátiyjeli hám arzan ilaj esaplanadı.

Balalar hám jas óspirimlerdiń ruwxıy salamatlıǵın bekkemlew de áhmietli wazıypa bolıp, bul ata-analardı qollap-quwatlaw, mekteplerde arnawlı baǵdarlamalardı ámelge asırıw hám balalar ushın qáwipsiz hám qolaylı ortalıq jaratıw arqalı ámelge asırıladı. Mekteplerdegi sociallıq hám emocionallıq tálim baǵdarlamaları eń nátiyjeli strategiyalardan biri bolıp esaplanadı.

Jumıs orınlarında ruwxıy salamatlıqtı bekkemlewge de barǵan sayın úlken itibar qaratılmaqta; bul jerde de nızamshılıq, basqarıw strategiyaları, basshılardı oqıtıw hám xızmetkerlerge mólsherlengen baǵdarlamalar arqalı ilaj kóriw múmkin.

Ruwxıy buzılıwlarda járdem hám emlew

Milliy ruwxıy salamatlıqtı bekkemlew sheńberinde tek ǵana pútkil xalıqtıń ruwxıy abadanlıǵın támiyinlew emes, al ruwxıy buzılıwlarǵa ie bolǵan shaxslardıń mútájliklerin qanaatlandırıw da áhmietli.

Bul wazıypanı jámáátlik tiykarda shólkemlestirilgen ruwxıy salamatlıq xızmetleri arqalı ámelge asırıw zárúr, sebebi olar emlewxanalarǵa qaraǵanda xalıq ushın qolaylıraq hám maqulıraq, insan huqıqları buzılıwınıń aldın aladı hám ruwxıy keselliklerde unamlı nátiyjeler beredi. Jámáát járdemi tómendegilerdi óz ishine alıwı kerek:

ulıwma medicinalıq xızmetlerge integraciyalasqan ruwxıy salamatlıq xızmetleri;

jámáátlik ruwxıy salamatlıq orayları, reabilitaciya xızmetleri, járdem toparları hám patrul xızmetleri;

balalardı qorǵaw, mektep medicinalıq xızmetleri hám qamaqxanalarda kórsetiletuǵın sociallıq qorǵaw xızmetleri.

Depressiya hám qáweterli keselliklerde járdemniń úlken jetispewshiligi mámleketlerdi innovaciyalıq qatnasıqlardı izlewge májbúr etpekte, máselen, qánigelestirilmegen psixologiyalıq másláhátler yamasa sanlı platformalardan paydalanıw.

JDSSh iskerligi

Barlıq JDSShǵa aǵza mámleketler 2013-2030-jıllar ushın psixikalıq salamatlıq boyınsha kompleksli háreketler rejesin ámelge asırıw minnetlemesin aldı. Ol xalıqtıń ruwxıy salamatlıǵın bekkemlew, jámietlik járdemdi rawajlandırıw, profilaktika strategiyaların ámelge asırıw hám izertlewler alıp barıw sıyaqlı maqsetlerge qaratılǵan. JDSShnıń 2020-jılǵı "Ruwxıy salamatlıq atlası"na bola, bul baǵdarda ele jeterli nátiyjelerge erisilmegen.

JDSShnıń Jáhán ruwxıy salamatlıq boyınsha esabatında barlıq mámleketlerge bul rejeni tezirek ámelge asırıwǵa shaqırıq bar. Esabatta tómendegi úsh tiykarǵı baǵdarda joqarı jetiskenliklerge erisiw múmkin ekenligi atap ótiledi:

ruwxıy salamatlıqqa bolǵan qádirlikti arttırıw hám onı barlıq tarawlarda qollap-quwatlaw;

qorshaǵan ortalıqtıń fizikalıq, sociallıq hám ekonomikalıq táreplerin ózgertiw;

jámáátlik tiykarda arzan, sapalı hám keń kólemli járdemdi rawajlandırıw.

JDSSh insan huqıqların qorǵaw, adamlardıń tájiriybelerin esapqa alıw hám kóp sektorlı qatnastı xoshametlewge ayrıqsha itibar qaratadı.

JDSSh milliy hám xalıqaralıq kólemde, sonıń ishinde, gumanitar krizisler sharayatında da húkimetlerge strategiyalıq usınıslar, dáliller hám texnikalıq járdem kórsetiwdi dawam ettirmekte.