Uliwma magliwmat

JDSSh táriypine bola, fizikalıq belsendilik - bul skelet bulshıq etleri tárepinen ámelge asırılatuǵın hám energiya jumsalıwın talap etetuǵın hár qanday dene háreketi bolıp tabıladı. "Fizikalıq aktivlik" ataması dem alıw waqtında, bir jerge barıp-keliwde, jumis procesinde yaki úy jumısların orınlawda júzege keletuģın hárqanday háreketlerge tiyisli bolip tabıladı. Densawlıqtı jaqsılawǵa ortasha da, intensiv fizikalıq belsendilik te járdem beredi. Belgili fizikalıq iskerlik túrlerine piyada júriw, velosiped aydaw, rolik tebiw, sport penen shuǵıllanıw, jedel dem alıw hám kónlikpe dárejesine qaramastan, hámme ushın quwanıshlı bolǵan oyınlar kiredi.

Fizikalıq belsendilik densawlıq hám abadanlıqqa unamlı tásir kórsetedi, kerisinshe, jeterli dárejede fizikalıq belsendiliktiń joqlıǵı juqpalı bolmaǵan kesellikler (JK) rawajlanıw qáwpin arttıradı hám densawlıqqa basqa unamsız aqıbetlerdi keltirip shıǵaradı. Jeterli emes fizikalıq belsendilik hám az háreketli turmıs tárizi JQDnıń artıwına hám densawlıqtı saqlaw sistemalarına awır júk bolıwına alıp keledi. 

úlkenler hám qartayǵanlarda: ulıwma ólim, júrek-qan tamır ólimi, gipertoniya, ayırım raklar, 2-túr diabet, jıǵılıwlar qáwpin azaytadı, ruwxıy hám kognitivlik salamatlıqtı, uyqını hám dene quramın jaqsılaydı;

hámiledar hám tuwıwdan keyingi hayallarda: preeklampsiya, gestatsion gipertoniya, gestatsion diabet, artıqsha awırıw, tuwıw asqınıwları, tuwıwdan keyingi depressiya hám nárestedegi asqınıwlar qáwpin kemeyttiredi. Fizikalıq belsendilik balanıń tuwılıw salmaǵına yamasa óli tuwılıw qáwpine unamsız tásir etpeydi.

Az háreketli turmıs tárizi - bul otırıp, jatıp yamasa súenip az energiya jumsalatuǵın waqıt. Avtotransport, ekran hám monitorlardan paydalanıwdıń kóbeyiwi adamlardıń turmısın jáne de tómenletip atır. Izertlewler sonı kórsetedi, az háreketli turmıs tárizi:

balalar hám óspirimlerde: semiriw, júrek-qan tamır salamatlıǵı hám social/emocional minez-qulqınıń jamanlasıwı, fizikalıq tayarlıqtıń páseyiwi hám uyqınıń qısqarıwına alıp keledi;

úlkenlerde: uliwma ólim, júrek-qan tamir. 

Usınıslarda:

hár qanday fizikalıq belsendilik hesh nárseden jaqsı;

barlıq fizikalıq belsendilik esapqa alınadı;

barlıq jastaǵılar otırıp otırıw waqtın azaytıwı kerek;

bulshıq etlerdi bekkemlewshi shınıǵıwlar da hámme ushın paydalı ekenligi atap ótiledi.

5 jasqa shekemgi balalar ushın bolsa kún dawamında jumıs, uyqı hám ekran aldındaǵı waqıt shegaraları boyınsha óz aldına usınıslar bar.

Dúnya boyınsha jeterli emes fizikalıq aktivlik dárejeleri

JDSSh turaqlı túrde global fizikalıq belsendilik jetispewshiligi tendenciyaların baqlap baradı. Sońǵı izertlewlerge bola, derlik 1,8 milliard adam (yaki úlkenlerdiń 31%) jeterli dárejede fizikalıq belsendi emes. 2010-2022-jıllarda bul kórsetkish 5 procentlik punktke arttı hám házirgi tendenciya saqlansa, 2030-jılǵa kelip 35 procentke jetiwi múmkin.

Hayallar erkeklerge qaraganda ortasha 5 procent punktke kemirek aktiv.

60 jastan keyin fizikalıq aktivlik tómenleydi.

11-17 jaslı óspirimlerde 81% jeterli dárejede aktiv yemes, sonday-aq, qızlar óspirimler arasında kemirek aktiv. 

Fizikalıq aktivlikke kóplegen individual, sociallıq, mádeniy, ekologiyalıq hám ekonomikalıq faktorlar tásir kórsetedi.

Mámleketler fizikalıq belsendilik dárejesin qalay arttırıwı múmkin?

JDSShnıń fizikalıq belsendilikti arttırıw boyınsha global háreketler rejesi mámleketlerge tómendegi ilajlardı usınıs etedi:

piyada hám velosiped jolları hám transport tarmaqların rawajlandırıw;

mektepler, jumıs orınları, baqshalar hám densawlıqtı saqlaw mákemelerinde jedel imkaniyatlardı arttırıw;

sport maydanshaları hám jámietlik orınlardı kóbeytiw hám olardı qolaylı etiw. Bunday siyasattı ámelge asırıw ushın densawlıqtı saqlaw, transport, bilimlendiriw, miynet, sport hám qala qurılısı sıyaqlı túrli mámleketlik uyımlar, mámleketlik emes shólkemler hám jámiettiń barlıq qatlamlarınıń birge islesiwi zárúr. JDSSh mámleketler hám mápdar táreplerge tómendegiler arqalı járdem beredi: siyasat boyınsha eń sońǵı maǵlıwmatlar hám qánigelerdiń pikirine tiykarlanǵan ulıwma kórsetpeler islep shıǵıw;
strategiyalar jaratıwda járdemlesiw hám kóp tarmaqlararalıq birge islesiwdi xoshametlew;
fizikalıq belsendiliktiń paydaları haqqında xabardarlıqtı arttırıw, ekonomikalıq tallawlardı qollap-quwatlaw;
siyasat hám baǵdarlamalardı ámelge asırıw ushın texnikalıq qurallar hám oqıw materialların islep shıǵıw;
tarawlararalıq birge islesiwdi bekkemlewdi jolǵa qoyıw;
fizikalıq belsendiliktiń jetispewshiligin azaytıw boyınsha global progressti monitoring etiw hám esabatlar tayarlaw.
JDSSh usınıslar tiykarında strategiyalar hám qarjılandırıw mexanizmlerin islep shıǵıwda da mámleketlerge járdem beredi.